گالینگور - صحافی رئوف - ارائه خدمات صحافی کتاب و سر رسید

صحافی رئوف تقدیم می کند:

به ردیف کردن و پشت سرهم چیدن اوراق و فرم­ها به شکل مشخص «ترتیب­ کردن» گفته می‌شود. این عمل برای کارهایی که دارای چند فرم یا نسخه باشد صورت می گیرد. اوراق چند نسخه­ای، جزوات و کتاب از جمله کارهایی هستند که به « ترتیب شدن » نیاز دارند تا بقیه­ی مراحل بر روی آن­ها انجام پذیرد.

به ردیف کردن و پشت سرهم چیدن اوراق و فرم ها به شکل مشخص «ترتیب­کردن» گفته می شود. این عمل برای کارهایی که دارای چند فرم یا نسخه باشد صورت می گیرد. اوراق چند نسخه ای، جزوات و کتاب از جمله کارهایی هستند که به « ترتیب شدن » نیاز دارند تا بقیه­ی مراحل بر روی آنها انجام پذیرد .
فرم ها طبق ردیف و شکل خاص در کنار هم ، روی سطح میز کار چیده می شوند و صحاف با برداشتن و قراردادن فرم­ها بر روی هم ، کارها را ترتیب می­کند. در مورد کارهای شماره­دار (شماره ی مسلسل) به دقت و توجه بیشتری نیاز است.
باید دقت شود که ترتیب فرم های با شماره­ی مسلسل ، پس از ترتیب شدن به شکل برعکس
( روی کار به سطح میز) روی میز کار قرار داده شود تا ترتیب شماره ها به همان شکل اولیه حفظ شود.
معمولاٌ مابین فرم های ترتیب­شده ، پس از هر 100 یا 150 برگ (دو نسخه ای) یک برگ شمیز به عنوان زیره قرار داده می­شود.
خاطرنشان می­شود ، برای دسته کردن کارهایی که تر تیب شده­اند ، نشان و سنجاق (گونیای کار) درنظر گرفته شود و از همان طرف دسته شود.
به هنگام ترتیب اوراق و برای سهولت کار از گلیسیرین استفاده می شود. بدین ترتیب که انگشت ها را به گلیسیرین آغشته می­کنیم و در این حالت ، گیرایی کاغذها به بهترین شکل صورت می­گیرد.

ماشین ترتیب : دستگاه های ترتیب با شکل و ساختمان متفاوت و در اندازه های گوناگون ساخته می­شود. به هرصورت اوراق و فرم های چاپ شده به ترتیب در مخازن دستگاه چیده
می شود و پس از راه اندازی ، اوراق یکی پس از دیگری بر روی هم قرار می گیرند.
عملکرد دستگاه­ها بدین ترتیب است که از هر واحد یک فرم بر روی نوار متحرک (ریل) دستگاه می افتد و در آخرین واحد ، فرم های داخل کتاب تکمیل می­گردد.
تعداد واحدهایی که در یک خط قرار می گیرند را نیز می توان تغییر داد.
در بعضی از دستگاه ها فرم ها به صورت « هشتی » ( از وسط) بر روی ریل قرار می­گیرند و همین طور فرم های دیگر و در آخر جزوه یا مجله کامل می شود که معمولاٌ در این حالت ، ماشین دوخت ، فرم­های ترتیب شده را از وسط مفتول می کند .
در این دستگاه ها ، کنترل کننده هایی وجود دارد که در صورت بروز اشکال در ترتیب فرم ها ، فرم را از مرحله ی تولید خارج می­کند. برای مثال اگر از یک فرم دو عدد برداشته شود ، حالت مذکور پیش می آید.
نوع دیگری از دستگاه ترتیب هست که برای کارهای لت به کار می آید و دارای واحدهای بسیار می باشد.
این دستگاه به شکل های گوناگون طراحی شده است و از هر واحد یک برگ به قسمت خروجی هدایت می شود. بعضی از این دستگاه ها تا 60 واحد ترتیب دارند و گنجایش هر واحد حدود 400 تا 500 برگ است.
انواع صحافی :
قبل از پیدایش صنعت چاپ ، صحافی کتاب به کارهای تکی­سازی منحصر بود که جنبه­ی هنری نیز در آن بسیار لحاظ می­شد . بعد از اختراع چاپ ، صحافی تکی نمی توانست جوابگوی تیراژ بالای کتاب­ها باشد تا این که ماشین آلاتی طراحی و ساخته شد تا امروز که به حد کمال و سرعت رسیده است .
صحافی را به دو نوع می توان تقسیم نمود. صحافی دستی و ماشینی .
حدود 90% از کارهای صحافی ماشینی به وسیله­ی دستگاه های مختلف و 10% به صورت دستی خواهد بود. در مورد صحافی دستی نیز به همین ترتیب است و 10% از کارها با ماشین صورت می­پذیرد.
در این مبحث، ساخت کتاب به شیوه­ی دستی را از ابتدا تا انتها مورد مطالعه قرار می­دهیم .
به طور کلی، ساخت جلد کتاب در سه مرحله انجام می­شود.
1 - آماده کردن کتاب
2 - آماده سازی جلد
3 - تلفیق آن دو با هم (تجلید)
اجرای این مراحل به فنونی نیاز دارد که بدان خواهیم پرداخت.
ته­دوزی کتاب
ابتدا در چهار نقطه از عطف کتاب ، به اندازه­ی مرسوم ، با اره شکاف هایی را ایجاد می­کنیم . مثلاٌ کتابی که طول آن 24 سانتی­متر باشد از دو طرف به فاصله ی 2 سانتی متر دو شکاف ایجاد کرده و بعد از هرشکاف و با فاصله ی 3 سانت ­متر دو شکاف دیگر به وجود می آوریم . از وسط دو شکاف دوم به طور عمودی نخ پرک رد می شود (نخ چند لایه به هم تابیده شده ، پرک نامیده می­شود) . ته­دوزی کتاب به وسیله­ی دستگاهی به نام « کارگاه» انجام می­شود.
بعد از آماده­سازی کارگاه جهت ته­دوزی اولین فرم روی صفحه­ی کارگاه قرار می­گیرد. سوزن که نخ به آن وصل است از اولین شیار داخل فرم می­شود و از دومین شیار از پایین نخ عمودی ، سوزن را از قسمت ته خارج و دوباره سوزن را به پشت نخ عمودی رسانده و از بالای نخ عمودی با سرداخل فرم فرو می­بریم سپس از شیار سوم و پایین نخ عمودی ، سوزن را از ته خارج می­کنیم و مجدداٌ سوزن را به پشت نخ عمودی رسانده و از بالای نخ با سر از فرم عبور می­دهیم ، سپس ته سوزن را از شیار چهارم خارج می­کنیم . برای دوختن فرم­های بعد هم به همین شیوه عمل
می­کنیم تا در نهایت دوخت فرم­های کتاب به اتمام برسد. بعد از دوختن تمام فرم­ها، دو نخ عمودی را از دو طرف به ارتفاع دوسانتی­متر قطع می­کنیم که برای مرحله بعد مورد نیاز است.
پس از دوخت کتاب ، هرطرف آن را با یک برگ کاغذ تاشده ، معادل 4 صفحه (آستربدرقه) پوشش می­دهیم . اضافه­ی نخ پرک را باز و افشان می­کنیم که اصطلاحاٌ پرچ­کردن گفته می­شود. نخ پرچ­شده را به شکل افشان ، بر روی آستر بدرقه می­چسبانیم . پس از مدتی طرف دیگر را هم با قدری کشیدن به طرف بیرون ، روی بدرقه می­چسبانیم . خاصیت این عمل ، محکم­شدن کتاب درون جلد می­باشد.
بعد از چسبانیدن نخ­ها به وسیله­ی « مشته » به ته کتاب می­زنیم و سپس آن را از طرف عطف بر روی سطح صاف می­زنیم و از پهلو روی میز قرار می­دهیم . قسمت عطف را با قلم مو به چسب آغشته می­کنیم (مخلوط 75% چسب و 25% آب). پس از خشک­شدن چسب، چند بار دیگر با مشته به ته کتاب می­زنیم و سپس سه طرف دیگر برش زده می­شود.
چنانچه در صدد گردکردن عطف کتاب باشیم، قسمت چسب­خورده را کمی گرم می­کنیم و با یک دست لب کتاب را به طرف مخالف عطف می­کشیم و با مشته به کتاب می­کوبیم تا به طرف جلو کشیده شود. سپس کتاب را برمی­گردانیم و به همان ترتیب عمل می­کنیم. این کار را چند بار تکرار می­کنیم تا عطف کتاب گرد شود.
مرحله­ی بعد چسباندن تنظیف و شیرازه می­باشد تنظیف، قسمت عطف و فضایی حدود 2 سانتی­متر از روی کتاب را در بر می­گیرد و ته­بندی کتاب را استحکام می­بخشد.
شیرازه نیز عبارت از پارچه­ی باریکی به عرض حدود 2 تا 5/2 سانتی­متر است و به رنگ­های مختلف و بعضاٌ راه­راه وجود دارد. شیرازه به دو سرعطف چسبانیده می­شود.
پس از این مراحل ، کتاب آماده­ی جلدگذاری شده است.
برای ساخت جلد از مواد و جنس­های مختلفی استفاده می­شود
الف - گالینگور ؛ جنسی است متشکل از کاغذ و مواد پی­وی­سی و رزین که با رنگ­های مختلف و متنوع مخلوط و به یک سطح کاغذ ، توسط ماشین­های مخصوص منتقل می­گردد.
در گذشته از پارچه به جای کاغذ استفاده می­شد که این روش منسوخ شده است. متأسفانه گالینگورهای پشت کاغذی دارای استحکام کمتری است و برای کتاب­های باارزش و مرجع مناسب نیست .
ب - انواع پارچه؛ شامل ترمه ، مخمل، ساتین ، کتان و هرنوع پارچه­ی دیگر ، حتی گونی چتایی .
ج - انواع چرم ؛ شامل تیماج ( از پوست بز تولید می­شود) ، میشن (از پوست گوسفند تولید می­شود) ، خرم (از پوست گوساله)، چرم ساغری (از پوست خر) و چرم خوک ( که به علت عدم طهارت در ذات حیوان به طور کل در کشورهای اسلامی از آن استفاده نمی­شود اما در کشورهای دیگر از آن استفاده می­گردد) . این توضیح ضروری است که بهترین چرم برای صحافی کتاب ، چرم ساغری است . زیرا چرم مذکور بعد از دباغی دارای نوعی چروک بسیار زیباست ، به­علاوه از نظر استقامت در طول زمان از هرنوع پوسیدگی درامان می­ماند و ضمناٌ لطافت خاصی هم نظیر لطافت پوست خوک دارد. این امکان وجود دارد که از پوست گوساله با حیواناتی نظیر گورخر از طرف موی آن استفاده کنند که بسیار شکیل و چشم­نواز است. توضیح این که این نوع جنس برای ساخت آلبوم، قاب، لوازم روی میز و... به­کار می­رود که ساخت آن به­طور حتم نیاز به تبحر خاص دارد.
غیر از جنس­هایی که ذکر گردید، از مواد دیگری نیز برای ساخت جلد استفاده می­شود این مواد عبارت­اند از:
1 - مقوا برای دو طرف جلد با قطرهای مختلف که اصطلاحاٌ آن­­ها را « لت» می­نامند.
2 - باریکه­ی شمیز که بین دو « لت» قرار می­گیرد و آن را «عطف» جلد می­نامند.
مراحل کار
اندازه­ی دو « لت» مقوا : بعد از برش کتاب ، دو « لت » مقوای جلد را به اندازه ای می بریم که از سه طرف کتاب (بالا،پایین و لت جلو) حداکثر پنج میلی­متر از کتاب بیرون قرار گیرد. اما در قسمت عطف یا « ته کتاب» ، می­بایست از لب تای بدرقه در عطف با مقوای جلد حداکثر 7 تا 8 میلی­متر فاصله باشد، به این معنی که باریکه ی شمیز برای آن قسمت از ته جلد که حالت لولا دارد و اصطلاحاٌ « جاناخنی» نامیده می شود از هرطرف تا لب مقوا 7 میلی متر فاصله داشته باشد .
برای یک اندازه درآمدن فاصله­ی بین عطف و لت­ها، مقوای باریکی می­بریم که به آن مقوای وسط یا اندازه­­ی وسط گفته می­شود. با قراردادن این مقوا بین دو مقوا، فاصله­ها به یک اندازه درمی­آید
جلد گالینگور
ساخت جلد با گالینگور هم با دست و هم باماشین امکان­پذیر است . ساخت جلد به شکل سری سازی با گالینگور با سرعت صورت می پذیرد. بعضاٌ جلدهایی ساخته
می­شود که عطف آن از گالینگور و دوطرف مقوا از پوشش­های دیگر مانند کاغذهای رنگی استفاده می­شود.
برای ساخت ، ابتدا گالینگور را چسب می زنیم و مقوای لت را روی آن قرار می دهیم . سپس مقوای وسط و بعد از آن لت دیگری روی پوشش می چسبانیم . باریکه ی عطف را نیز
می­چسبانیم . بعد جلد را برمی­گردانیم و با دست بر روی گالینگور می­کشیم تا تمام قسمت ها به خوبی بچسبد. در آخرین مرحله دورتادور جلد را برگردان می­کنیم.
ساخت جلد
بعد از آن که مقواهای جلد و باریکه­ی عطف آماده شد، با محاسبه­ی اندازه­ها، اندازه­ی چرم از هرطرف (چهارطرف) 2 سانتی­متر بزرگ­تربریده می­شود.
ابتدا یک « لت » مقوا را چسب می زنیم و بر روی پوشش قرار می­دهیم و بعد به فاصله­ی 7 میلی­متر باریکه ی وسط را قرار می­دهیم . باریکه­ی وسط را چسبانده و بعد به فاصله­ی 7 میلی­متراز باریکه­ی وسط ، مقوای دوم را چسب می­زنیم و بر روی چرم قرار می­دهیم . بعد از بریدن
گوشه های چرم ، چهارطرف را از داخل برروی مقوا برمی گردانیم. مراحل کار به شکل زیر است .
مقوا را هم به صورت ساده و هم گرد می توان اعمال نمود. برای تمیزترشدن قسمت برگردان بهتر است به مقوا چسب زده شود. گوشه ها را با وسیله ای به نام درفش می توان خیلی ظریف به داخل کشید. پس از آن لبه گالینگور باید با کشش زیاد روی لبه مقوا برگردانده شود.
به­طوری که فضای خالی بین لت مقوا و پوشش وجود نداشته باشد.
تجلید
برای تلفیق جلد و کتاب باید ابتدا قسمت عطف و جا ناخنی را چسب زده و کتاب باتوجه به سر و ته و با حفظ فاصله یکسان از بالا و پایین کتاب در جلد قرار گیرد. در این مرحله کتاب باید در دستگاه پرس جاناخنی قرار گیرد تا چسب خشک شود.
پس از خشک شدن، آستر بدرقه­ی ابتدا و انتها را به مقوای جلد می چسبانیم و تحت فشار قرار می­دهیم تا کاملاٌ خشک شود.
لازم به ذکر است ، مراحل تکمیل جلد (طلاکوبی ، چاپ ، گودکردن و ...) قبل از تجلید انجام می­شود.
در جلدسازی ماشینی تمام مراحل با همین روش ولی به وسیله ­ی نوردها، پنجه­ ها و ... انجام می­شود.